روشهای اندازه گیری موجودی
در بحث اندازه گیری موجودیها دو هدف عمده وجود دارد:
1-اندازه گیری بهای تمام شده کالای فروش رفته(که از این به بعد ب ت ک ف نامیده می شود)
2-اندازه گیری مبلغ موجودیی که در پایان دوره در انبار باقی مانده است
روشهای اصلی اندازه گیری موجودی:
1-میانگین موزون (متحرک)
2-FIFOاولین صادره از اولین وارده
3-LIFOآخرین صادره از اولین وارده
روش میانگین موزون(متحرک):
الف-سیستم ادواری: در این سیستم از قیمت میانگین موزون یک واحد کالا برای دوره استفاده می شود. قیمت میانگین موزون یک واحد از تقسیم جمع بهای تمام شده کالاهای آماده برای فروش به تعداد کالاهای آماده برای فروش به دست میاید.با ضرب قیمت میانگین یک واحد در تعداد کالاهای فروش رفته و موجودی پایان دوره میتوان مبلغ ب ت ک ف و موجودی پایان دوره را بدست آورد.
ب-سیستم دائمی: در این سیستم از میانگین متحرک یک واحد استفاده می شود به این صورت که بعد از هربار خرید برای هر واحد یک قیمت میانگین جدید محاسبه شده(از تقسیم جمع بهای تمام شده کالاهای آماده برای فروش در آن تاریخ به تعداد کالاهای آماده برای فروش در آن تاریخ) و تا زمانی که محموله جدیدی خریداری نشده است برای کالاهای خروجی از انبار از این نرخ استفاده می شود.
روشFIFO:
در این روش فرض بر این است که کالاهایی که زودتر به انبار وارد شده اند زودتر هم از انبار خارج می شوند
روشLIFO:
در این روش فرض بر این است هر کالایی که دیرتر به انبار وارد شود زودتر هم از انبار خارج خواهد شد.
مثال:
گردش کالا در شرکت نمونه:
شرح تعداد قیمت واحد قیمت کل
موجودی ابتدای دوره1/1/84 50 10 500
خرید در1/3/84 20 12 240
فروش در 1/7/84 25
خرید در 1/10/84 5 17 85
فروش در 1/12/84 10
طبق روشهای مختلف و در سیستمهای مختلف میزان بهای تمام شده را محاسبه می کنیم
1-روش میانگین: | |
الف-سیستم ادواری: | |
بهای تمام شده کالاهای آماده برای فروش | 825=85+240+500 |
تعداد کالاهای آماده برای فروش | 75=5+20+50 |
قیمت میانگین | 11=75/825 |
بهای تمام شده کالای فروش رفته | 385=11*(10+25) |
موجودی پایان دوره | 440=11*40 |
ب-سیستم دائمی: | |
بهای تمام شده کالاهای آماده برای فروش در1/7/84 | 740=240+500 |
تعداد کالاهای آماده برای فروش در 1/7/84 | 70=20+50 |
قیمت میانگین در1/7/84 | 10.6=70/740 |
بهای تمام شده کالای فروش رفته در1/7/84 | 265=25*10.6 |
تعداد موجودی در 1/7/84 | 45=25-20+50 |
مبلغ موجودی در 1/7/84 | 475=45*10.6 |
بهای تمام شده کالاهای آماده برای فروش در1/12/84 | 560=475+85 |
تعداد کالاهای آماده برای فروش در 1/12/84 | 50=5+45 |
قیمت میانگین در1/12/84 | 11.2=50/560 |
بهای تمام شده کالای فروش رفته در1/12/84 | 112=10*11.2 |
بهای تمام شده کالای فروش رفته در سال84 | 377=112+265 |
تعداد موجودی پایان دوره سال84 | 40=10-5+25-20+50 |
بهای موجودی پایان دوره سال 84 | 448=40*11.2 |
2-روشFIFO | |
الف-سیستم ادواری: | |
تعداد کالاهای فروش رفته (تماما از محل موجودی ابتدای دوره) | 35=10+25 |
بهای تمام شده کالای فروش رفته در سال84 | 350=10*35 |
تعداد موجودی پایان دوره | 40=10-5+25-20+50 |
سهم موجودی پایان دوره از خرید1/10/84 | 85=17*5 |
سهم موجودی پایان دوره از خرید1/3/84 | 240=12*20 |
سهم موجودی پایان دوره از موجودی ابتدای دوره (15=5-20-40) | 150=10*15 |
جمع موجودی پایان دوره | 475=150+240+85 |
ب-سیستم دائمی: | |
بهای تمام شده کالای فروش رفته در1/7/84 (از محل موجودی ابتدای دوره) | 250=10*25 |
بهای تمام شده کالای فروش رفته در1/12/84 (از محل موجودی ابتدای دوره) | 100=10*10 |
بهای تمام شده کالای فروش رفته در سال84 | 350=100+250 |
موجودی در1/1/84 | 500=10*50 |
موجودی در1/3/84 | 740=500+(12*20) |
موجودی در1/7/84 | 490=(10*25)-740 |
موجودی در1/10/84 | 575=490+(17*5) |
موجودی در1/12/84(موجودی پایان دوره) | 475=(10*10)-575 |
3-روشLIFO | |
الف-سیستم ادواری: | |
تعداد کالاهای فروش رفته | 35=10+25 |
سهم بهای تمام شده کالای فروش رفته از خرید1/10/84 | 85=17*5 |
سهم بهای تمام شده کالای فروش رفته از خرید1/3/84 | 240=12*20 |
سهم بهای تمام شده کالای فروش رفته از موجودی ابتدای دوره | 100=10*10 |
بهای تمام شده کالای فروش رفته در سال84 | 425=100+240+85 |
تعداد موجودی پایان دوره | 40=10-5+25-20+50 |
موجودی پایان دوره(تماما از محل موجودی ابتدای دوره) | 400=10*40 |
ب-سیستم دائمی: | |
بهای تمام شده کالای فروش رفته در1/7/84 | 290=(10*5)+(12*20) |
بهای تمام شده کالای فروش رفته در1/10/84 | 135=(10*5)+(17*5) |
بهای تمام شده کالای فروش رفته در سال84 | 425=135+290 |
موجودی در1/1/84 | 500=10*50 |
موجودی در1/3/84 | 740=500+(12*20) |
موجودی در1/7/84 | 450=(10*5)+(12*20)-740 |
موجودی در1/10/84 | 535=450+(17*5) |
موجودی در1/12/84(موجودی پایان دوره) | 400=(10*5)+(17*5)-535 |
در مثال بالا برای روشLIFOمبالغ مربوط به سیستمهای دائمی و ادواری مساوی شد اما همیشه اینگونه نیست فرض کنید در مثال بالا در تاریخ1/12/84 هیچ کالایی از انبار خارج نمی شد محاسبات برای روشLIFOبه شرح زیر تغییر می یافت:
الف-سیستم ادواری: | |
سهم بهای تمام شده کالای فروش رفته از خرید1/10/84 | 85=17*5 |
سهم بهای تمام شده کالای فروش رفته از خرید1/3/84 | 240=12*20 |
بهای تمام شده کالای فروش رفته در سال84 | 325=240+85 |
تعداد موجودی پایان دوره | 50=5+25-20+50 |
موجودی پایان دوره(تماما از محل موجودی ابتدای دوره) | 500=10*50 |
ب-سیستم دائمی: | |
بهای تمام شده کالای فروش رفته در سال84 | 290=(10*5)+(12*20) |
موجودی در1/1/84 | 500=10*50 |
موجودی در1/3/84 | 740=500+(12*20) |
موجودی در1/7/84 | 450=(10*5)+(12*20)-740 |
موجودی در1/10/84(موجودی پایان دوره) | 535=450+(17*5) |
می بینیم که در این مساله مبالغ مربوط به سیستمLIFOدر دو سیستم دائمی و ادواری متفاوت شد.
نکات مهم:
1-روشFIFOدرسیستمهای ادواری و دائمی نتایج یکسانی بدست میدهد در صورتی که دو روش دیگر فاقد این خصوصیت می باشند.
2-در روشLIFOبا فرض تورمی بودن اقتصاد:
موجودی پایان دوره بر اساس سیستم دائمی <= موجودی پایان دوره براساس سیستم ادواری
ب ت ک ف بر اساس سیستم ادواری <= ب ت ک ف براساس سیستم دائمی
3-با فرض شرایط تورمی اقتصاد:
موجودی پایان دورهFIFO =< موجودی پایان دوره براساس روش میانگین=< موجودی پایان دورهLIFO
ب ت ک فLIFO =< ب ت ک ف روش میانگین =< ب ت ک فFIFO
سود و مالیات نیز در شرایط تورمی از روند موجودی پایان دوره پیروی می کنند
4-هنگامی که گردش اقلام موجودی بسیار زیاد است نتایج به کارگیری روش میانگین مشابه نتایج روشFIFOاست
5-یکی از معایب روشFIFOعدم رعایت دقیق اصل تطابق هزینه ها با درامدهای همان دوره می باشد در حالی که در روشLIFOاین مشکل وجود ندارد
6-یکی از مزایای سیستمFIFOتطابق جریان هزینه با گردش فیزیکی موجودیها می باشد
7-مشکل اصلی روشLIFOوقتی است که موجودی سال پایه (موجودی ابتدای دوره اولین سالی که روشLIFOدرشرکت مورد استفاده قرار گرفته است)دچار تغییر شود.
8-طبق استانداردهای حسابداری ایران استفاده از روشLIFOمجاز نمی باشد
9-معمولا در شرکتهای بزرگ ایرانی از روش میانگین متحرک استفاده می شود.
